Eugeniusz Janota

Nauka i edukacja

Eugeniusz Janota, urodzony 31 października 1823 roku w Kętach, był wybitną postacią w polskiej kulturze i nauce. Zmarł 17 października 1878 roku we Lwowie. Jego wkład w różne dziedziny jest niezwykle znaczący.

Janota zasłynął jako animator ruchu turystycznego, promując podróże oraz eksplorację górskich szlaków. Jako germanista, rozwijał zainteresowania związane z językiem i kulturą niemiecką, co przyczyniło się do lepszego zrozumienia między narodami.

Był także taternikiem, co oznacza, że nie tylko doceniał górsku urodę, ale także podejmował wyzwania związane z ich zdobywaniem. Jego zamiłowanie do przyrody i pasja do gór skłoniły go do działania jako badacz folkloru góralskiego, co wzbogaciło wiedzę o tradycjach i zwyczajach ludności góralskiej.

Wielką wagę przywiązywał do ochrony praw zwierząt, co odzwierciedlało jego głębokie przekonania etyczne i religijne, będąc duchownym katolickim i podkreślającym wartość każdej istoty żywej. Postać Eugeniusza Janoty to przykład człowieka, który łączył pasje naukowe z aktywnością na rzecz społeczeństwa.

Życiorys

Eugeniusz Janota to postać, która wywarła znaczący wpływ na polską kulturę i turystykę górską. Jego życie i działalność doskonale ilustrują zjednoczenie pasji do nauki z miłością do Tatr. Rozpoczął swoją edukację w Tarnowie, gdzie ukończył studia z zakresu filozofii i teologii, a w 1847 roku przyjął święcenia kapłańskie. Pełnił funkcję wikariusza w Żywcu w latach 1847–1848, by w 1849 roku rozpocząć studia doktoranckie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jego praca doktorska, zatytułowana „Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin”, miała znaczenie pionierskie, stanowiąc pierwszy przewodnik tatrzański w języku polskim.

Po okresie nauczania w szkole średniej w Cieszynie w latach 1850–1852, Janota objął posadę nauczyciela w gimnazjum św. Anny w Krakowie. Uczył tam niemieckiego, polskiego, historii oraz geografii, a także pełnił rolę katechety w młodszych klasach. Jego powiązania z Tatrami sięgają roku 1846, kiedy to po raz pierwszy odwiedził ten malowniczy region.

Od 1856 roku Janota z zapałem organizował coroczne wyjazdy z młodzieżą w Tatry, co było kluczowe dla popularyzacji turystyki górskiej. Jako jeden z założycieli Towarzystwa Tatrzańskiego, aktywnie przyczynił się do jego funkcjonowania i pomocy w kształtowaniu jego statutu. Współuczestniczył w historycznych wejściach na najwyższe tatrzańskie szczyty, w tym na Świnicę (1867), czy Granaty (1866). W tych wyprawach towarzyszył mu Bronisław Gustawicz, który również stał się znanym krajoznawcą i przyrodnikiem. W niektórych ekspedycjach pomocny był przewodnik Maciej Sieczka.

Janota miał także wpływ na rozwój turystyki poprzez mentoring. Jednym z jego uczniów był Walery Eljasz-Radzikowski, któremu Janota pomagał w tworzeniu pierwszego wydania przewodnika. Wspierał jego pracę, czytając, poprawiając i uzupełniając treści książki. Janota napisał także ostatnie fragmenty dotyczące ochrony zwierząt w tatrzańskiej części tego przewodnika.

W 1866 roku Janota zamieścił dokumentujący jego doświadczenia artykuł Przewodnicy zakopiańscy w „Kłosach”, w którym jako jeden z pionierów zajął się tematyką przewodnictwa górskiego. Podkreślał, że nie wszyscy mieszkańcy Zakopanego i Podhala mogą być dobrymi przewodnikami. W artykule tym wyróżnił również sylwetki przewodników, takich jak Maciej Sieczka, Szymon Tatar i Jędrzej Wala, którzy zasługiwali na szczególne uznanie.

Ochrona zwierząt

Wspólnie z doktorem Maksymilianem Nowickim, profesorem zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Janota intensywnie działał na rzecz ochrony „zwierząt halnych”, takich jak kozice i świstaki tatrzańskie. Przeprowadzili oni akcję edukacyjną wśród górali, przekonując niektórych do podjęcia działań na rzecz ochrony tych zagrożonych gatunków. W efekcie ich pracy powstała ustawa sejmowa z dnia 19 lipca 1868 roku, mająca na celu ochronę zwierząt w Tatrach. Po jej wprowadzeniu, obaj mężczyźni finansowali straż, która nadzorowała przestrzeganie tych przepisów. Posiadał również zaszczyt bycia założycielem oraz pierwszym prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt.

Działalność naukowa

Oprócz pasji do turystyki, Janota aktywnie zajmował się także nauką. Jego badania obejmowały pomiary barometryczne na tatrzańskich szczytach oraz analizę występowania krzewów i drzew na różnych wysokościach. Napisał także monografie o różnych gatunkach zwierząt występujących w Tatrach. W 1871 roku zdobył stanowisko kierownika katedry języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Lwowskim, jako pierwszy Polak w Galicji obejmujący tę posadę.

Janota wykładał na uniwersytecie dotyczące języka i literatury niemieckiej, a także tworzył podręczniki na ten temat. Jako pierwszy podjął badania nad muzyką ludową Podhala. Działał w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, gdzie przekazał własnoręcznie zebrany zielnik, złożony z wielu roślin. Był również członkiem Towarzystwa Archeologicznego we Lwowie oraz członkiem Krajowej Rady Szkolnej i kilku innych organizacji. Był także członkiem korespondentem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1868-1878) oraz współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (1873).

Działalność literacka

W obszarze literackim, Eugeniusz Janota współpracował z wieloma czasopismami, które miały istotny wpływ na polską kulturę i naukę. Wśród nich znajdowały się tytuły takie jak „Przyrodnik”, „Szkoła” oraz „Kosmos”. Dodatkowo, autor założył własne wydawnictwo pod nazwą Miesięcznik galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt, którym osobiście redagował.

Jego twórczość obejmowała różnorodne aspekty, w tym historię, biologię oraz geografię. Janota zaznaczył swoją obecność w historii polskiej turystyki jako jeden z pionierów wydawania nowoczesnych przewodników turystycznych w języku polskim. W szczególności, jego dzieło z 1860 roku zatytułowane Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, wydane w Krakowie przez Juliusza Wildta, należy uznać za przełomowe, gdyż dostarczało czytelnikom cennych informacji na temat wycieczek i lokalnych atrakcji. Dodatkowo, przewodnik ten był przedrukowywany z oryginału jeszcze w 1991 roku.

Janota jest autorem wielu znaczących dzieł, w tym:

  • Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich, 1858,
  • Wiadomość historyczna i geograficzna o Żywiecczyźnie, 1859,
  • Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, 1860,
  • Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy,
  • O potrzebie ochraniania zwierząt pożytecznych, 1866,
  • Gramatyka języka niemieckiego, 1865.

Oceń: Eugeniusz Janota

★★★★★
Średnia ocena:4.89 Liczba ocen:15