Ambroży Grabowski

---

Życiorys

Ambroży Grabowski był osobą z bogatym dziedzictwem rodzinnym. Urodził się jako syn Jana Chrzciciela Grabowskiego, który był organistą w kościele parafialnym w Kętach, oraz Teresy z Florkiewiczów. W jego rodzinie było sześć sióstr i dwóch braci. Edukację rozpoczął w szkole, gdzie uczył się zaledwie przez cztery lata. W wieku 14 lat opuścił swoje rodzinne Kęty i przeniósł się do Krakowa, gdzie, dzięki wsparciu bliskiego krewnego, rozpoczął pracę w księgarni Antoniego Gröbla.

Po sześciu latach intensywnej pracy, w 1803 roku, zdobył pozycję subiekta. Swoją karierę kontynuował, zajmując różne stanowiska, a po śmierci Gröbla w 1807 roku został wspólnikiem nowego właściciela, Józefa Mateckiego. W okresie od 1818 do 1837 roku prowadził własną księgarnię przy Rynku Głównym 13 w Krakowie.

Ambroży Grabowski był dwukrotnie żonaty. W 1817 roku ożenił się z Józefą Nowakowską (1797–1832), a następnie w 1833 roku poślubił Józefę Służewską (1797–1854). Z pierwszego małżeństwa miał syna Maksymiliana oraz dwie córki: Józefę, która wyszła za mąż za Wiktora Kopffa, oraz Marię, która została żoną Karola Estreichera, dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Z drugiego małżeństwa na świat przyszli syn Kazimierz i córka Stefania.

Wnukami Ambrożego byli Maria Estreicherówna oraz Stanisław Estreicher. Jego prawnukami zostali Karol Estreicher, muzealnik, oraz Krystyna Grzybowska.

Ambroży Grabowski spoczywa nacmentarzu Rakowickim w Krakowie, w rodzinnym grobowcu, znajdującym się w kwaterze 20.

Działalność naukowa i kolekcjonerska

Ambroży Grabowski był niezwykle uzdolnionym historykiem, który uzyskał swoje umiejętności w sposób samodzielny. Jego pasją stały się szczególnie dzieje Krakowa. W roku 1822 zrealizował wydanie swojego pierwszego przewodnika, który nosił tytuł Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic. Wkrótce potem publikacja ta doczekała się kilku wznowień pod zmienionym tytułem Kraków i jego okolice.

W trakcie intensywnych badań, które rozpoczął po roku 1820, Grabowski dokonał istotnego odkrycia, związku z tożsamością autora ołtarza Mariackiego, Wita Stwosza. Jak sam przyznawał: „Liczę do zasług moich, a tego mi nikt nie zaprzeczy, iż przyczyniłem się do chluby kraju naszego odkryciem i odszukaniem znakomitego artysty, rzeźbiarza Wita, o którym dotąd najmniejszej wiadomości nikt nie miał”. Jego odkrycie oparte było na analizie dokumentów archiwalnych i publikacji związanych z nagrobkiem Kazimierza Jagiellończyka. Od pierwszych informacji, które opublikował w 1830 roku w drugim wydaniu przewodnika, aż do rozszerzonej wersji w 1836 roku, Grabowski wprowadził innowacje w zakresie badań nad Stwoszem. Jednakże omyłkowo wskazał go jako krakowianina, zacierając ślad jego norymberskich korzeni. Dopiero około 1900 roku pogląd ten został skorygowany.

Oprócz pracy naukowej, Grabowski był znanym kolekcjonerem. Jego zbiory obejmowały różne przedmioty, z naciskiem na rękopisy, takie jak dokumenty pergaminowe, listy oraz druki, w tym ulotki, klepsydry i blankiety. Ręczne notatki i wypisy z wielu źródeł również były integralną częścią jego pracy. Zgromadził w sumie około dwustu tomów (tek) o charakterze silva rerum. W trakcie swojego życia zdecydował się na przekazanie większości tych zbiorów swojemu synowi Maksymilianowi. Następnie jego syn Eugeniusz przekazał znaczną część tych materiałów w 1908 roku do Archiwum Narodowego w Krakowie, gdzie zbiory te znajdują się do dziś. Przed ich przekazaniem, Stanisław Estreicher uporządkował i osygnował zbiory, nadając im numery od 1 do 164. W 1909 roku wydał także część zapisków Grabowskiego w dwóch tomach noszących tytuł Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, uznawanych za tomy 40 i 41 serii „Biblioteka Krakowska”.

Po śmierci Eugeniusza pozostałą część jego zbiorów odziedziczył brat, Lucjan Grabowski, który przeniósł je do Lwowa. W 1941 roku, po śmierci Lucjana, jego archiwum zostało przekazane pod opiekę dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Dzięki temu część dzieł Grabowskiego oraz księgozbiór Ossolineum trafiły do Wrocławia. Pozostałe zbiory Grabowskiego są przechowywane w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz w rodzinie, tworząc część Archiwum Estreicherów, które można znaleźć w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

Publikacje

Owocem długotrwałej i skrzętnej pracy Ambrożego Grabowskiego są liczne, często ilustrowane dzieła, które wniosły znaczący wkład w historię polskiej literatury i kultury. Do najważniejszych z nich należą:

• Krótkie przypowieści dawnych Polaków czyli Apophtegmata, anekdoty […] : z rzadkich dzieł i rękopismów ojczystych zebrane (1819),
• Historyczny opis miasta Krakowa i jego okolic (1822, następne wyd. pt. Kraków i okolice jego w latach 1830, 1836, 1844),
• Starożytności historyczne polskie czyli Pisma i pamiętniki do dziejów dawnej Polski, listy królów i znakomitych mężów, przypowieści, przysłowia i.t.p. (1845),
• Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnéj Polski, diaryusze, relacye, pamiętniki i.t.p. służyć mogące do objaśnienia dziejów krajowych tudzież listy historyczne do panowania królów Jana Kazimiérza i Michała Korybuta oraz listy Jana Sobieskiego marszałka i hetmana wielkiego koronnego (1845),
• Dawne zabytki miasta Krakowa. Przypomnienia przeszłości o niektórych starożytnych zwyczajach mieszczan krakowskich, o bramach, basztach i wszelkich tej niegdyś stolicy kraju obronach, z dodatkiem różnych do dziedziny pamiątek należących wiadomości (1850),
• Starożytnicze wiadomości o Krakowie. Zbiór pism i pamiętników tyczących się opisowej i dziejowej przeszłości, oraz zwyczajów tej dawnej stolicy kraju z dodatkiem różnych szczegółów Polaków zająć mogących (1852),
• Skarbniczka naszej archeologii obejmująca średniowieczne pomniki wojennego budownictwa Polaków, wiadomości do dziejów sztuk pięknych w Polsce, oraz wspomnienia z naszej przeszłości i.t.p. (Lipsk 1854, z 39 wizerunkami baszt i bram krakowskich).

Upamiętnienie

Imię Ambrożego Grabowskiego nosi ulica, która została nazwana na jego cześć. Ulica w Krakowie znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Karmelickiej, co czyni ją niezwykle dostępną i dobrze zlokalizowaną.

---

Oceń: Ambroży Grabowski

---